بررسی پروژه‌های مهم معاونت دولت الکترونیکی سازمان فناوری اطلاعات ایران در گفت‌وگو با مدیرکل دفتر پایش، نظارت و پیاده‌سازی دولت الکترونیکی
مصاحبه کننده(مهدی سربازی):
دکتر مجید فولاديان؛ مدیرکل دفتر پایش، نظارت و پیاده‌سازی دولت الکترونیکی سازمان فناوری اطلاعات ایران، با سابقه‌ای درخشان در این حوزه است.
به بهانه پروژه کلان دولت همراه که اخیراً موردبازنگری و منجر به عقد قرارداد شده است، گفتگویی با ایشان داشتیم.
متن کامل این گفت‌وگو در ادامه از نظرتان خواهد گذشت:
لطفاً مختصری راجع به فعالیت دفتر پایش و نظارت بر پیاده‌سازی دولت الکترونیکی توضیح بفرمایید.
این اداره‌کل به‌عنوان بخشی از معاونت دولت الکترونیکی سازمان فناوری اطلاعات ایران وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات فعالیت می‌کند. در این اداره‌کل چندین پروژه کلان دنبال می‌شود که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها پروژه دولت همراه، پروژه کارپوشه ملی ایرانیان و پروژه ارزیابی خدمات الکترونیکی دستگاه‌های دولتی است. هدف از پروژه سکوی دولت‌همراه، تجمیع خدمات دستگاه‌های اجرایی بر بسترهای ارتباطی همچون پیامک، اپلیکیشنِ گوشی همراه و USSD(به‌طور خاص کد #4*) است. لازم به ذکر است که این خدمات G2C هستند، یعنی خدماتی که از طریق دستگاه‌های اجرایی به‌عنوان مالک خدمت به مردم از بسترهای ذکرشده ارائه می‌شود.
لطفاً درباره دیگر پروژه اداره‌کل، پروژه کارپوشه ملی ایرانیان توضیحاتی ارائه بفرمایید.
خدمت اصلی در کارپوشه ملی ایرانیان ارسال اعلان‌های دستگاه‌های دولتی به مردم است؛ بدین‌صورت که در هر دستگاه اجرایی به‌جای اینکه برای هر خدمت یک ایمیل و یک کد رهگیری و یک درگاه پیگیری متفاوت داشته باشیم، همه این‌ها به‌صورت یک کانال (کانال کارپوشه ملی ایرانیان) در اختیار مردم ایران قرار بگیرد. کارپوشه ملی ایرانیان دو سمت کاربری مختلف دارد. یکی از آن‌ها دستگاه‌های اجرایی است که درخواست کاربر را به‌صورت اعلان ارسال می‌کند. به‌عنوان‌مثال بنده به‌عنوان یک شهروند، از شهرداری درخواست مجوز خاصی را دارم، و قرار است وضعیت و نتیجه نهایی این درخواست از طریق این درگاه برای من ارسال شود. سمت مقابل آن مردم هستند، که از طریق اپلیکیشن «دولت همراه» یا سایت inbox.iran.gov.ir می‌توانند وارد حساب کاربری خود شده و اگر ثبت‌نام کرده باشند، این نامه‌ها را ببینند؛ یا از طریق شماره موبایلی که به نام خودشان باشد، ثبت‌نام کنند و پس از احراز هویت، نامه‌هایی که قرار است به دست آن‌ها برسد را در آنجا مشاهده کنند. این کار مانع ایجاد درگاه‌ها و کد رهگیری‌های مختلف می‌شود.
در پروژه ارزیابی خدمات الکترونیکی دستگاه‌های اجرایی چه اهدافی دنبال می‌شود؟
در این پروژه، ما خدمات الکترونیکی دستگاه‌هایی که دارای شناسنامه خدمت هستند را به‌صورت 6 ماه یک‌بار ارزیابی می‌کنیم. این ارزیابی، مقایسه‌ی وضعیت دستگاه‌های اجرایی در زمینه‌ی روند الکترونیکی کردن خدمات آن‌هاست و به رتبه‌بندی دستگاه‌های مختلف می‌پردازد. علاوه بر این، پس از تعیین شاخص‌های مختلف، سه ماه قبل از ارزیابی، مرحله مشاوره را داریم تا مشاوره‌های لازم به دستگاه‌های مختلف درخصوص نحوه رسیدن به این شاخص‌ها داده شود.
بدین ترتیب دستگاه‌های مختلف، سالیانه دوبار ارزیابی و دوبار مشاوره از مجموعه ما دریافت می‌کنند. تاکنون نیز 5 دوره این ارزیابی انجام‌شده و دوره ششم آن در تابستان سال جاری انجام خواهد شد. در دور قبلی، 108 دستگاه و در دور جدید احتمالاً تا 150 دستگاه ارزیابی خواهند شد.
ضمن معرفی پروژه دولت همراه، درخصوص اهمیت و ذی‌نفعان این پروژه توضیح بفرمایید.
این پروژه به‌صورت آزمایشی از اواخر سال 95 شروع شده و هم‌اکنون سه بستر پیامک، اپلیکیشن و USSD آماده‌ی خدمت‌رسانی هستند. خدمات ارائه‌شده به‌گونه‌ای هستند که پس از عبور از درگاه خدمات دولت (GSB) یا درگاه عمومی خدمات دولت (PGSB) در اختیار سکوی دولت همراه قرار داده‌شده و درنهایت در سه بستر مورداشاره، به‌شیوه‌ای کاملاً کاربرپسند به مردم ارائه می‌شود.
ذی‌نفعان این پروژه، متولی آن یعنی سازمان فناوری اطلاعات ایران (به‌عنوان نماینده وزارت ارتباطات) و دستگاه‌های اجرایی ارائه‌دهنده خدمات و مردم هستند. ممکن است هر یک از این خدمات هم‌زمان در یک یا چند سرویس که بستگی به ماهیت یا نوع تقاضای مالک آن سرویس دارند، ارائه شود.
مستندات قانونی اجرای پروژه دولت همراه چیست؟
ضرورت این پروژه ازلحاظ قانونی مواد قانونی زیر مطرح است:
1- بند ج مصوبه شماره 128304/ت 52075 ﻫ هیئت دولت مورخ 10/15/ 1395 درخصوص ايجاد مراكز داده دولت به همراه نظام به‌روزرسانی مستمر و برخط داده‌ها و اطلاعات
2- تبصره ماده 15 مصوبه شماره 89604/ت 52333 ﻫ هیئت دولت مورخ 1394/07/11 درخصوص توسعه گسترش كاربري فناوري اطلاعات و ارتباطات
3- بند 1 مصوبه شماره105816/ ت54607ﻫ هیئت دولت مورخ 1396/08/25 درخصوص تحقق برنامه عملیاتی دولت الکترونیکی
در مصوبات بالا اشاره شده که دستگاه‌های اجرایی، برای آنکه بتوانند خدمات خود را بر روی تلفن همراه و با حداقل هزینه در اختیار مردم قرار دهند، به‌جای اینکه به‌طور مجزا و با صرف هزینه زیاد برای خود زیرساخت‌های ارتباطی با مردم، همچون اپلیکیشن و … را طراحی و پیاده‌سازی کنند، می‌توانند از این سکوی الکترونیکی با رعایت ضوابط قانونی و امنیتی لازم بهره‌مند شوند.
پروژه دولت همراه در فرآیندهای دولت الکترونیکی چه جایگاهی دارد؟
ما به این پروژه به‌عنوان بستری برای ارائه خدمات مختلف به شهروندان، نگاه می‌کنیم. از دید ما با توجه به افزایش و فراگیری استفاده از گوشی‌های تلفن همراه و آسانی کار با آن در مقایسه با کامپیوترهای شخصی، این پروژه می‌تواند جهت تسهیل دسترسی مردم به خدمات دولتی، به‌عنوان بستر اصلی ارائه خدمات الکترونیکی، در کنار بستر وب نقش‌آفرینی کند. این پروژه صرفاً به دارندگان گوشی‌های هوشمند محدود نشده است و کد USSD #4* دولت همراه و هر سر شماره پیامکی که با 4040 شروع می‌شود، نیز بخش بزرگی از این پروژه است.
ساختار کلی پروژه دولت همراه به چه شکلی است؟
ما یک زیرساخت ابری کلی برای ارائه خدمات دولتی بر روی موبایل فراهم کرده‌ایم تا مدیریت همه بخش‌های مختلف این پروژه در آن قرار گیرد. این زیرساخت به‌صورت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای هر یک از بخش‌های اپلیکیشن، پیامک و USSD مجزا است. به‌طور مثال برای استفاده از خدمات پیامک و USSD یک پلتفرم ارائه سرویس داریم که به‌صورت یکپارچه به تمامی اپراتورهای تلفن همراه متصل است و درلحظه پاسخ درخواست را از اپراتور دریافت می‌کند. مثال عینی این مفهوم بدین شکل است که #4* از هر شماره تلفنی گرفته شود، به سمت اپراتور مربوطه مسیریابی شده و درنهایت پاسخ به‌صورت متمرکز از سمت ما برای کاربر ارسال می‌شود. درنتیجه دیگر لازم نیست هر دستگاه اجرایی به تک‌تک اپراتورهای مختلف تلفن همراه وصل شده و برای آن جداگانه هزینهای پرداخت کند.
میزان مشارکت دستگاه‌ها، مردم و تعداد کل تراکنش‌ها در سکوی دولت همراه چقدر است؟
تعداد کل خدمات هر یک از بسترهای USSD، پیامک و اپلیکیشن تاکنون به حدود 100 خدمت مختلف رسیده است. تعداد کل کاربران سکوی دولت همراه نیز حدود 8 میلیون نفر است. علاوه بر این، بنده به‌عنوان یک کاربر ممکن است از طریق اپلیکیشن یا USSD یا پیامک از این خدمات استفاده کرده باشم. درنتیجه مفهوم دیگری تحت عنوان «تعداد تراکنش» مطرح می‌شود، که از ابتدای شروع به کار پروژه دولت همراه تاکنون، مجموعاً حدود 300 میلیون تراکنش توسط این 8 میلیون نفر انجام‌شده است.
دورنما و آینده پروژه دولت همراه را چگونه می‌بینید؟
به دلیل مشکلاتی که بر بسترهای ارتباطی به‌خصوص در حوزه تحریم اپلیکیشن‌های ایرانی بخصوص در سیستم عامل iOS وجود دارد، در سال جاری قرار شده است که ما راهکاری‌هایی برای نصب اپلیکیشن دولت همراه توسط کاربران در سیستم‌عامل iOS یافته و نسخه اندرویدی را نیز بهبود دهیم. پیش‌بینی می‌شود طی یکی دو ماه آینده، نسخه بهینه‌شده اپلیکیشن، در اختیار همه کاربران قرار گیرد.
هر یک از دستگاه‌های اجرایی می‌تواند تقاضای خود را برای ارائه خدمات در این بستر به سازمان فناوری اطلاعات ایران ارسال کند تا پیاده‌سازی خدمات مدنظر دستگاه در اپلیکیشن، انجام شود.
همکاری دستگاه‌های مختلف با سازمان فناوری اطلاعات، می‌تواند زمینه‌ساز ارائه هرچه بیشتر خدمات و تسهیل دسترسی کاربران نهایی به آن‌ها در سکوی دولت همراه شود.
همچنین با توجه به مشکلات و مخاطرات مراجعه حضوری به‌خصوص در شرایط کنونی و ضرورت حفظ فاصله‌ی اجتماعی، چنانچه دستگاه‌ها، همکاری خوبی در این موارد داشته باشند، می‌توانیم از حجم این مخاطرات و مشکلات بکاهیم. هرچند ممکن است در مواردی یک‌بار مراجعه حضوری برای احراز هویت یا مسائل مشابه، ضروری باشد؛ اما می‌توان با بهره‌گیری از این خدمات، از مراجعات بعدی مردم برای پیگیری درخواست‌هایشان، جلوگیری کرد تا ان‌شاءالله ضمن پیشگیری از خطر بیماری، روند ارائه خدمات به مردم نیز تسریع یابد.