دانشگاه صنعتی بدون کوآپ یک شوخی است
بچه‌های پزشکی که درس‌شان تمام می‌شود، یک فرق عمده با مهندس‌های فارغ‌التحصیل دارند. لباس‌سفیدهای گوشی به دست همزمان با واحد پاس کردن تجربه حضور و کار علمی در محیط کاری آینده‌شان را حسابی بدست آورده‌اند و اصلا نمی‌توان آنها را صفرکیلومتر خطاب کرد. بازار کار هم روی آنها حساب می‌کند و نیاز نیست مدت زمان قابل توجهی را به آموزش و آماده‌سازی نیروهای جدیدش اختصاص دهد. این قضیه درمورد خیلی از دانشجوهای مهندسی صادق نیست و فراغت از پاس کردن درس‌های دانشگاهی تازه آغاز راه یادگیری مهارت‌های لازم برای ورود به صنعت و گشتن و گشتن برای اثبات توانایی‌ها و پذیرفته شدن به عنوان یک نیروی مناسب بازار کار است.
دانشکده مهندسی کامپیوتر از امسال قرار است برای رفع این مشکل دوره کوآپ را اجرا کند. کوآپ در اصل یک واژه انگلیسی است (cooperative education) که با خوش‌ذوقی موسسان دوره به زبان فارسی هم وارد شده است: کار و آموزش پایدار. برای اطلاع از چندوچون این دوره به سراغ دکتر ضرابی‌زاده و دکتر خرازی رفتیم و گفت‌وگویی کوتاه انجام دادیم به این امید که سایر دانشکده‌ها نیز به این طرح بپیوندند و بچه‌های سایر دانشکده‌ها نیز از مزایای آن بهره‌مند شوند.
انگیزه و هدف دانشکده کامپیوتر از اجرای این دوره چیست؟ این دوره چه مزایایی برای دانشجوها دارد؟
همیشه این ایراد از طرف صنعت به دانشگاه وارد است که خروجی‌های آن آمادگی ورود به صنعت را ندارند و از مهارت‌های لازم برای کار حرفه‌ای مثل کار تیمی برخوردار نیستند. هدف اصلی از این دوره تسهیل انتقال دانشجو از محیط دانشگاه به محیط صنعت و آماده‌سازی او برای حضور موثر در فضای صنعتی و کاری‌ست. کوآپ در واقع از بازه‌های تمام‌وقت تحصیل در دانشگاه و بازه‌های تمام‌وقت کار در صنعت تشکیل شده و به صورت ترکیب کارهای پاره‌وقت و تحصیل نیست. البته ترم‌های تحصیلی در دانشگاه‌های ایران دو ترم در یک سال است و به سادگی اجازه اجرای این طرح را نمی‌دهد.
این دوره مزایای دیگری هم به دنبال دارد. با شرکت در این دوره دانشجو بعد از فارغ‌التحصیلی فرصت‌های شغلی بهتری با درآمد بالاتری در اختیار داشته و حتی توانایی و انگیزه بیشتری برای کارآفرینی و راه‌اندازی کسب‌وکار دارد. از سوی دیگر خیلی از دروس دانشگاهی اگر کنارشان تجربه کار واقعی و صنعتی نباشد، بیشتر شبیه داستان و دور از واقعیت است و این دوره به آموزش عمیق‌تر و عملی‌تر و کاربردی‌تر دروس کمک زیادی می‌کند و دید و نگاه بهتری نسبت به مفاهیم درسی به دانشجو می‌دهد. همچنین دانشجوهای ما الآن هم به صورت پاره‌وقت مشغول کار هستند و این نوع کار معمولا صدمه زیادی به تحصیل می‌زند. تفکیک بازه‌های کار و تحصیل اثرات منفی کار و تحصیل همزمان را می‌تواند کاهش دهد. البته بحث درآمد هم برای دانشجو مطرح است و انگیزه ایجاد می‌کند. اگر بخواهیم صادق باشیم، با اجرای چنین طرح‌هایی ماندگاری بچه‌ها در ایران هم بیشتر می‌شود. در واقع ما سعی کردیم با اجرای کوآپ کار کردن بچه‌ها در هنگام تحصیل نظام‌مند شود و در قالب بهتری صورت گیرد.
فرایند اجرایی دوره چطور است؟ دانشجو در کدام ترم‌ها مشغول کار می‌شود؟
برای اجرای این دوره دو مدل در نظر گرفته شده است. در مدل اول دانشجو ترم چهار تحصیل و تابستان سال دوم را در شرکت موردنظر می‌گذراند و اجازه ندارد هیچ درس نظری یا آزمایشگاهی را بردارد. از ابتدای سال سوم تحصیلی یا همان ترم 5 دانشجو دوباره مشغول تحصیل می‌شود و دوره بعدی اشتغال او از تابستان سال سوم شروع شده و تا پایان ترم 7 ادامه می‌یابد. ترم‌های 8 تا 10 نیز به تحصیل در دانشگاه اختصاص دارد. در مدل دوم دانشجو چهار ترم اول را مشغول تحصیل است و دوره اول کار در شرکت از تابستان سال دوم شروع شده و ترم پنجم را هم دربرمی‌گیرد. ترم‌های 6 و 7 دانشجو دوباره سر کلاس حاضر می‌شود و دوره دوم کاری خود را در ترم 8 و تابستان سال چهارم سپری می‌کند. ترم‌های 9 و 10 نیز به صورت عادی به دروس دانشگاهی اختصاص دارد. البته فعلا در نخستین دوره، مدل اول اجرا می‌شود. به صورت کلی دانشجو دو ترم تحصیلی و دو تابستان را حین تحصیل به حضور در یکی از شرکت‌های مرتبط می‌گذراند.
دوره کوآپ با کارآموزی هم ارتباطی دارد یا خیر؟
کارآموزی دانشجو قابل تطبیق با این دوره است و دیگر نیازی به شرکت در کارآموزی وجود ندارد.
کدام شرکت‌ها برای حضور در این دوره ابراز تمایل کرده‌اند؟ اختصاص دانشجو به شرکت‌ها چگونه صورت می‌گیرد؟
فعلا شرکت‌هایی مثل ترب، تپ‌سی، استادکار، تپسل، مهیمن، یکتانت، جاباما، کوئرا، بهترینو، توسعه فناوری اطلاعات هزاردستان (کافه بازار، بلد، دیوار) و مرکز گسترش فناوری اطلاعات (مگفا) برای حضور در این دوره اعلام آمادگی کرده‌اند و شرکت‌های دیگری هم قرار است اضافه شوند. در واقع شرکت‌ها درخواست می‌دهند و بعد تفاهم‌نامه برای آنها فرستاده شده و در صورت پذیرفتن شرایط دانشگاه و امضای تفاهم‌نامه می‌توانند به این دوره بپیوندند. البته از آنجایی که شرکت‌ها باید به دانشجو حقوق بدهند و این توانایی را داشته باشند که از یک دانشجوی ترم‌های اول در ساختارشان استفاده کنند، هر شرکتی نمی‌تواند حضور داشته باشد، هرچند ما محدودیتی نداریم و فضایی را ایجاد کرده‌ایم که شرکت‌ها بیایند و خودشان و فرصت‌های شغلی‌شان را ارائه دهند و با هم رقابت نمایند. شرکت‌هایی که تا الآن درخواست داده‌اند، به صورت خیلی مشخص فرصت‌های شغلی‌شان را اعلام و انتظارات‌شان از توانایی و مهارت نیروی استخدام شده را نیز بیان کرده‌اند. دانشجوهایی که درخواست می‌دهند، در صورت داشتن شرایط تصویب شده در آیین‌نامه مثل شرط معدل می‌توانند برای فرصت‌های شغلی اعلام شده از سوی شرکت‌ها درخواست بدهند و بعد شرکت‌ها با دانشجوهای مدنظرشان مصاحبه می‌کنند و یک توافق دوطرفه بین شرکت و دانشجو شکل می‌گیرد. البته برای اینکه انحصاری از سوی چند شرکت در این دوره ایجاد نشود، برای هر شرکت سقفی در به‌کارگیری دانشجو در نظر گرفته‌ایم تا یک شرکت نتواند همه را به سوی خودش جذب کند.
ده ترمه شدن مشکلی از نظر آموزشی یا رفاهی برای دانشجو پیش نمی‌آورد؟ خوابگاه، سنوات مجاز تحصیلی، نظام‌وظیفه، پذیرش مستقیم در ارشد؟
از آنجا که شورای آموزش دانشگاه آیین‌نامه این دوره را تصویب کرده، از نظر سنوات مجاز تحصیلی مشکلی نیست و سنوات مجاز دانشجوی شرکت کننده در کوآپ ده ترم خواهد بود. مسائل مربوط به خوابگاه و نظام‌وظیفه و استعداد درخشان را هم پیگیری کرده‌ایم و خیلی از آنها حل شده و بقیه هم در حال رفع‌ورجوع است تا ضرری متوجه دانشجو نشود.
در مورد اپلای چی؟ حضور در این دوره تأثیر مثبت یا منفی دارد؟
بچه‌های ما در حال حاضر هم تعداد خوبی ده ترمه هستند، همزمان با تحصیل کار می‌کنند و سال پنجم را هم معمولا برای کارهای اپلای کنار می‌گذازند. از سوی دیگر کوآپ یک مزیت و امتیاز برای دانشجو محسوب می‌شود؛ هم برای دانشگاه و ادامه تحصیل و هم برای صنعت و کار حرفه‌ای.
سابقه کوآپ در خارج ایران و در داخل کشور چگونه است؟
دوره‌های کوآپ در دانشگاه‌های آمریکای شمالی و اروپا و استرالیا بسیار مرسوم هستند و خیلی از دانشجوها در این دوره شرکت می‌کنند. به عنوان مثال حدود 60 درصد دانشجوهای دانشگاه واترلو در کوآپ حضور پیدا می‌کنند؛ چیزی نزدیک به 20 هزار دانشجو و شش هفت هزار شرکت که این دانشجوها را جذب می‌کنند. حتی دانشگاه واترلو یک ساختمان با بیش از صد اتاق دارد که به مصاحبه شرکت‌ها با دانشجوها اختصاص داده است.
در ایران دانشکده کامپیوتر دانشگاه فردوسی مشهد چند سال پیش یک دوره به صورت خیلی محدود برگزار کرده که البته چندان ادامه پیدا نکرد.
ظرفیت شما برای این دوره چند نفر بود و چه تعداد درخواست داشتید؟
با توجه به شرط معدل مصوب در آیین‌نامه به صورت بالقوه حدود 80 نفر از ورودی‌های 97 می‌توانستند در طرح شرکت کنند. پیش‌بینی ما 30 نفر بود و الآن 30 و چند نفر درخواست دادند و کلاس‌ها و کارگاه‌هایشان از یکی دو هفته دیگر شروع می‌شود.
نقش دانشگاه در برگزاری این دوره چیست؟
بخشی از نقش دانشگاه مربوط به قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی بوده که تا حدود خوبی انجام شده است. بعد از آن دانشگاه وظیفه دارد با برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی دانشجو را آماده ورود به بازار کار کند؛ کارگاه‌هایی مثل: «چگونه خود را در 10 دقیقه معرفی کنیم؟»، «چگونه در مصاحبه کاری حرفه‌ای رفتار کنیم؟»، «ارتباط موثر»، «مذاکره با رویکرد نفوذ و ترغیب»، «مدیریت تعارض»، «ارتباط ارزش‌های شخصی و سازمانی»، «آشنایی با فرهنگ فیدبک»، «رهبری و اصالت». هدف از این کارگاه‌ها آماده‌سازی دانشجو است تا بتواند تعامل موثر داشته باشد، از محیط کار دل‌زده نشود، بتواند گلیمش را از آب بیرون بکشد، پیشرفت کند و تجربه مفید و موثری داشته باشد، چرا که محیط کار با محیط درس متفاوت است و انضباط و جدیت بیشتری دارد.
دانشگاه همچنین به صورت ماهیانه از دانشجو و شرکت ارزیابی انجام می‌دهد و آخر دوره هم درمورد دانشجو و شرکت برای حضور در دوره‌های بعدی جمع‌بندی می‌شود. ایجاد امکان برای معرفی و ارائه شرکت‌ها در نمایشگاه و رویدادهای مرتبط و برگزاری مصاحبه بین شرکت و دانشجو از جمله دیگر وظایف دانشگاه در این دوره است.
دانشگاه برای اجرای این دوره در سایر دانشکده‌ها هم برنامه دارد؟
این دوره تجربه اول دانشگاه است و قرار شده که به مدت سه سال و به صورت آزمایشی در دانشکده کامپیوتر انجام شود. فعلا نباید عجله کرد. هم دانشگاه و هم شرکت‌ها باید آمادگی لازم را برای اجرای این دوره کسب کنند. بعدا این طرح می‌تواند به سایر دانشکده‌ها تسری پیدا کند. البته در شروع این دوره نقش دانشکده کامپیوتر و رئیس و معاونان آن و همچنین معاونت آموزشی دانشگاه و حمایت‌های پارک علم و فناوری شریف قابل انکار نیست و بدون همکاری آنها اجرای این دوره ممکن نبود.
جابه‌جایی دانشجو بین دو فضای مختلف دانشگاه و بازار کار تأثیر منفی روی انگیزه و عملکرد درسی و آموزشی او ندارد؟ مزه کردن پول زیر زبان دانشجو چی؟
برای بچه‌های کامپیوتر زیاد اینطور نیست، چرا که خیلی از بچه‌ها به صورت عادی مشغول کار هستند و جنس درس‌ها در دانشکده هم خیلی وقت‌ها تمرین و پروژه و ددلاین است که به صورتی دیگر در کار حرفه‌ای نیز وجود دارد. حضور در صنعت اتفاقا مکمل آموزش است و این دوره یک برنامه آموزشی و قسمتی از برنامه دوره کارشناسی خواهد بود. محیط متفاوت است ولی بیشتر تأثیر مثبت دارد. این تغییر فضا برای دانشجو هم خوب است و یاد می‌گیرد که بتواند در یک بازه زمانی تمرکزش را روی یک پروژه بزرگ بگذارد و بعد دوباره به درس برگردد. از سوی دیگر برای دانشجو تجربه جدیدی است تا پخته‌تر شود و بتواند در تصمیم‌گیری مسیر آینده‌اش بهتر عمل کند.
خیلی از دانشجوها بعد از چهارسال دانشگاه کاری جز درس خواند بلد نیستند و به اجبار یا ارشد می‌خوانند و یا اپلای می‌کنند. اینجا دانشجو مسیر جدیدی را تجربه می‌کند و مسیرها و فرصت‌های جدیدی را پیش‌روی خودش می‌بیند. حتی بعد از حضور در این دوره دانشجو درس‌های اختیاری را هم با نگاه دقیق‌تر و آگاهانه‌تر انتخاب خواهد کرد. این را هم در نظر بگیریم که اجرای چنین طرح‌هایی که در آن دانشجو با کار و تلاش خودش درآمد کسب می‌کند، بهتر از اختصاص بورسیه‌های مختلف به اوست.